Fitoterapia Praktyczna
Portal edukacyjny dla pacjentów, lekarzy, farmaceutów i zielarzy zainteresowanych fitoterapią praktyczną i ziołolecznictwem.
Odwiedź nas i zapisz się do Newslettera!
Zioła w leczeniu otyłości
Autorzy: prof. dr hab. Barbara Pilawa, dr hab. Ewa Chodurek, prof. ŚUM, dr hab. Magdalena Zdybel,
(Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach) prof. dr hab. Renata Gaj (Instytut Włókien
Naturalnych i Roślin Zielarskich - PIB Poznań)
Otyłość chorobą cywilizacyjną
Otyłość jest chorobą cywilizacyjną, która powstaje wskutek zaburzenia bilansu energetycznego organizmu w wyniku dostarczania z pożywieniem energii większej od zapotrzebowania energetycznego. Otyłości towarzyszy nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej. Według Światowej Organizacji Zdrowia z otyłością mamy do czynienia w przypadku, gdy masa tkanki tłuszczowej u kobiet przekroczy 30% masy ciała, a u mężczyzn masa ta przekroczy 25% masy ciała. Otyłość powstaje wskutek spożywania produktów wysokokalorycznych o dużej zawartości tłuszczów oraz niskiego poziomu wysiłku fizycznego. Wpływ na pojawienie się otyłości ma stres, choroby takie jak niedoczynność tarczycy i zespół Cushinga (zanik mięśni szkieletowych) oraz czynniki genetyczne.
Nadmierna masa ciała może być przyczyną chorób ogólnoustrojowych, m.in. chorób nowotworowych, chorób nerek, chorób układu kostnego, nadciśnienia, miażdżycy naczyń oraz cukrzycy.
U osób otyłych stwierdzono występowanie stresu oksydacyjnego i zwiększoną intensywność procesu peroksydacji lipidów. W leczeniu otyłości zastosowanie znajdują zioła o działaniu przeciwrodnikowym oraz zioła działające na układ trawienny i wspomagające przemianę materii. Przykładowe rośliny zalecane przy otyłości to zielona herbata, bazylia, majeranek, tymianek oraz nasiona lnu pospolitego, babki płesznik i babki jajowatej.
Rola zielonej herbaty w leczeniu otyłości oraz jej działanie antyoksydacyjne
Camellia sinensis (L.) Kuntze jest wiecznie zielonym krzewem z rodziny kameliowatych (Theaceae), który rośnie we Wschodniej oraz Południowo-Wschodniej Azji, Półwyspie Wschodnioindyjskim, Ameryce Południowej i Afryce. Z liści i pąków rośliny sporządza się napar w postaci zielonej herbaty. Camellia sinensis zawiera katechiny, które wpływają na enzymy trawienne w przewodzie pokarmowym. Następuje zmniejszenie aktywności enzymów rozkładających tłuszcze i węglowodany. Maleje ich wchłanianie z pokarmem. Kofeina przyspiesza przemianę materii i lipolizę tłuszczu. Napary z zielonej herbaty działają antyoksydacyjnie neutralizując wolne rodniki towarzyszące stanom zapalnym przy otyłości. Do antyoksydantów występujących w zielonej herbacie należą flawonoidy, m.in. flawonole (kwercetyna, kempferol), flawanole (katechina, gallusan epikatechniny), izoflawony (genisteina), antocyjany (cyjanidyna, malwidyna), flawony (apigenina) oraz kwasy fenolowe (kwas kawowy, kwas galusowy) i
proantocyjanidyny.
Zastosowanie przypraw ziołowych w leczeniu otyłości
W przypadku otyłości pozytywne znaczenie mają przyprawy ziołowe, takie jak: bazylia, majeranek i tymianek. Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.), majeranek ogrodowy (Origanum majorana L.) i tymianek właściwy (Thymus vulgaris L.) to rośliny jednoroczne z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Zioła te działają na układ trawienny i zawierają antyoksydanty. Bazylia pobudza wydzielanie soków trawiennych, niweluje wzdęcia, działa moczopędnie, przeciwzapalnie i przeciwrodnikowo. Bazylia zawiera witaminy A, E, C i kwas foliowy.
Majeranek ogrodowy zawiera dużo polifenoli (luteolina, apigenina i diosmetyna) i kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy, rozmarynowy i kawowy), które odpowiadają za jego silne właściwości antyoksydacyjne. Kwasy fenolowe obniżają poziom glukozy i cholesterolu we krwi. Saponiny obecne w majeranku przyspieszają metabolizm tłuszczów, co w rezultacie prowadzi do zmniejszenia zawartości cholesterolu we krwi. Majeranek zawiera garbniki, które działają łagodząco przy niestrawności, zatruciu pokarmowym i biegunce. Ziele majeranku działa żółciotwórczo i żółciopędnie, zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelit i łagodzi wzdęcia.
Tymianek wspiera prawidłową perystaltykę jelit oraz ze względu na dużą zawartość polifenoli posiada właściwości antyoksydacyjne. Fenole i flawonoidy obecne w tymianku wykazują działanie rozkurczowe i ograniczają powstawanie związków toksycznych w postaci amin biogennych w jelicie grubym.
Znaczenie nasion lnu pospolitego, babki płesznik i babki jajowatej w przypadku otyłości
Nasiona lnu pospolitego (Linum usitatissimum L.), czyli siemię lniane stosowane jest w postaci naparu lub zmielone dodawane jest do produktów spożywczych. Nasiona lnu zawierają duże ilości błonnika, który pęcznieje w wodzie, co powoduje uczucie sytości. Błonnik nasion lnu powoduje pasaż treści jelitowej i przeciwdziała zaparciom. Lignany zawarte w nasionach lnu wykazują działanie antyoksydacyjne. Babka płesznik (Plantago afra L.) i babka jajowata (Plantago ovata Forssk.), pochodzące z rodziny babkowatych (Plantaginaceae), ze względu na dużą zawartość błonnika, podobnie jak siemię lniane, wspomagają odchudzanie.
Piśmiennictwo: Dyba J., Nowak M., Surdacka A., Otyłość — epidemia XXI wieku, Dental Forum 2019, XLVII (1): 29-35; Nuszkiewicz J.,
Kwiatkowska A., Majko K., Wesołowski R., Szewczyk-Golec K., Stres oksydacyjny i stan zapalny a rozwój otyłości: protekcyjne działanie
melatoniny, Problemy Higieny i Epidemiologii 2017, 98(3): 226-232; Błecha K., Rola substancji roślinnych w procesie odchudzania,
Herbalism 2019, 1(5): 77-90; Orkusz A., Bogacz-Radomska L., Znaczenie przypraw w żywieniu człowieka, Nauki Inżynierskie i
Technologie 2017, 4(27): 55-65; Newerli-Guz J., Nurzyńska-Wierdak R., Ocimum basilicum L. – wartościowa roślina przyprawowa,
lecznicza i olejkodajna, Annales Universitas Mariae Curie - Skłodowska Lublin - Polonia 2012, XXII(1), Sectio EEE: 20-30; Newerli-Guz
J., Przeciwutleniające właściwości majeranku ogrodowego Origanum majorana L., Problemy Higieny i Epidemiologii 2012, 93(4): 834-837;
Ambroziak M., Stanowska M., Sikorska-Zimny K., Tymianek - roślina o wielu zastosowaniach, Innowacje w Pielęgniarstwie i Naukach o
Zdrowiu 2020, 1(4): str. 12; Kaniewski R., Jankowiak J., Zajączek K., Len i konopie w profilaktyce i lecznictwie, Postępy Fitoterapii 2020,
2: 100-103; Pilawa B. , Chodurek E. , Stec M. , Zdybel M. , Zastosowanie spektroskopii elektronowego rezonansu paramagnetycznego do
badania wolnych rodników i antyoksydantów w produktach spożywczych, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Katowice 2024.
Praca sfinansowana w ramach DC przyznanej przez MRiRW dla IWNiRŹ -PIB w Poznaniu,
Zadanie 3.1 Prowadzenie działalności upowszechnieniowej, prowadzenie współpracy i
wymiany wiedzy z praktyką w ramach systemu AKIS