Fitoterapia Praktyczna
Portal edukacyjny dla pacjentów, lekarzy, farmaceutów i zielarzy zainteresowanych fitoterapią praktyczną i ziołolecznictwem.
Odwiedź nas i zapisz się do Newslettera!
Naturalne środki ziołowe o działaniu leczniczym w zaburzeniach przemiany materii i
otyłości.
W XXI wieku zaburzenia przemiany materii oraz otyłość stały się globalnym
problemem zdrowotnym. Związane są z nieprawidłowym funkcjonowaniem procesów
metabolicznych organizmu, co może prowadzić do nadmiernego gromadzenia tkanki
tłuszczowej i zwiększonego ryzyka rozwoju chorób metabolicznych. Skutkami nieleczonych
zaburzeń przemiany materii oraz otyłości są poważne konsekwencje zdrowotne m.in.:
cukrzyca typu II, osteoporoza, kamica żółciowa, dna moczanowa, choroby układu krążenia
(głównie choroby serca – choroba wieńcowa, udar mózgu, zawał serca), choroby nerek
(kamica nerkowa), choroby układu pokarmowego (refluks żołądkowo-przełykowy), choroby
metaboliczne, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, obturacyjny bezdech senny, astma, depresja,
zaburzenia lękowe, zaburzenia hormonalne prowadzące do niepłodności oraz wzrost ryzyka
rozwoju nowotworów (jajnika, piersi, endometrium). Środki farmakologiczne stosowane w
tych jednostkach chorobowych mogą powodować liczne działania niepożądane, dlatego coraz
większą uwagę naukowców na całym świecie przykuwają środki pochodzenia roślinnego.
Produkty ziołowe są zwykle stosowane jako uzupełnienie diety, ćwiczeń fizycznych oraz
zmiany stylu życia, a nie samodzielna terapia. Mogą być również wsparciem dla leczenia
farmakologicznego. Stosowanie odpowiednich ziół może wspomagać przemianę materii,
stymulować procesy metaboliczne, regulować procesy trawienne, redukować wzdęcia,
poprawiać czynność wątroby, normalizować zaburzenia lipidowe, obniżać poziom glukozy
we krwi, oczyszczać organizm ze zgromadzonych toksyn, a przez to przyspieszać redukcję
tkanki tłuszczowej i utratę wagi. Niektóre zioła, takie jak nasiona babki płesznik, nasiona lnu,
korzeń prawoślazu mogą zmniejszać apetyt, dają uczucie sytości, co może być wykorzystane
w terapii otyłości. Zawierają bowiem związki śluzowe, które wiążą wodę i pęczniejąc
zwiększają objętość, przez co zmniejszają łaknienie i pobudzają perystaltykę jelit. Utratę
masy ciała może tez wspomóc usuwanie nadmiaru wody z organizmu oraz zbędnych
produktów przemiany materii, w czym będą przydatne takie zioła, jak: pokrzywa zwyczajna,
mniszek lekarski, czy fiołek trójbarwny.
Zielona herbata
Zielona herbata jest jednym z najbardziej popularnych naturalnych środków
wspomagających leczenie otyłości. Jej wpływ na redukcję masy ciała oraz metabolizm
wynika głównie z obecności katechin oraz kofeiny. Substancje te mają zdolność do
zwiększania termogenezy, dzięki czemu organizm zużywa więcej energii, co sprzyja redukcji
tkanki tłuszczowej. Regularne picie zielonej herbaty pomaga regulować poziom glukozy we
krwi, zmniejszając jej gwałtowne skoki, tym samym zapobiegając stanom hipoglikemii.
Obecność kofeiny wpływa również na hamowanie apetytu, co pomaga w ograniczeniu
spożycia kalorii, poprzez zmniejszenie odczuwania głodu.
Morwa biała
Morwa biała, to roślina pochodząca z Azji Środkowej, która obecnie uprawiana jest
także w Europie. Jej owoce i liście od wieków wykorzystywane są w medycynie naturalnej,
ale również korzenie, kwiaty i łodygi bogate są w substancje chemiczne o potencjale
terapeutycznym. Morwa zawiera wiele związków funkcjonalnych: alkaloidy, flawonoidy,
polifenole, antocyjany i polisacharydy. Alkaloid zwany 1-deoksynojirimycyną (DNJ), obecny
w liściach morwy hamuje aktywność enzymów odpowiedzialnych za rozkład węglowodanów
w jelitach, a co za tym idzie – obniża poziom glukozy we krwi po spożyciu posiłku. Oprócz
modulowania metabolizmu glukozy i insuliny, DNJ reguluje gospodarkę lipidową
przeciwdziała otyłości, hamuje adipogenezę oraz ma działanie neuroprotekcyjne. Morwa biała
wpływa korzystnie na funkcje wątroby poprzez usuwanie toksyn i wspomaganie jej funkcji
metabolicznych. Wykazuje również działanie antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne, co
wspomaga jej regenerację.
Anyż
Anyż, to roślina znana od czasów starożytnych przede wszystkim jako przyprawa, ale
stosowana jest również w medycynie naturalnej. Zawiera olejki eteryczne, flawonoidy,
minerały i witaminy, które wykazują szereg właściwości prozdrowotnych. Głównym
składnikiem olejku eterycznego anyżu jest anetol, który stanowi prawie 80-90% jego składu.
Pobudza wydzielanie soków trawiennych, w tym śliny, żółci oraz enzymów trzustkowych, co
wspiera trawienie i ułatwia rozkład składników odżywczych, zwłaszcza tłuszczów. Dzięki
temu wpływa korzystnie na procesy trawienne, łagodząc dyskomfort po posiłkach. Anyż
zawiera także niewielkie ilości flawonoidów, które mają działanie przeciwzapalne i
przeciwutleniające. Działają ochronnie na ściany przewodu pokarmowego, co może pośrednio
wspierać trawienie i funkcje enzymatyczne. Anyż najczęściej stosowany jest w formie
naparów lub jako przyprawa do potraw. Jest bezpieczny dla zdrowia, ale spożycie w dużych
ilościach może prowadzić do reakcji alergicznych lub dolegliwości żołądkowo-jelitowych u
osób wrażliwych.
Mięta pieprzowa
Zioło znane i cenione od wieków. Do dzisiejszego dnia chętnie stosowane w
dolegliwościach trawiennych ze względu na korzystny wpływ na przewód pokarmowy. Mięta
zmniejsza dolegliwości bólowe, działa rozkurczowo, łagodzi wzdęcia, uczucie pełności w
nadbrzuszu i nudności. Stymuluje wydzielanie soków trawiennych i żółci. Ułatwia trawienie
tłustych i ciężkostrawnych pokarmów, reguluje perystaltykę oraz łagodzi nudności.
Właściwości przeciwzapalne mięty są wykorzystywane przy łagodzeniu objawów zespołu
jelita drażliwego (IBS).
Szałwia lekarska
Szałwia lekarska reguluje pracę jelit, pobudza wydzielanie soków trawiennych i żółci.
Zapobiega nadmiernej fermentacji treści pokarmowej przez co ogranicza wzdęcia i gazy.
Wpływa na regulację metabolizmu, ogranicza apetyt, co sprzyja redukcji masy ciała.
Wspomaga obniżenie poziomu triglicerydów, cholesterolu i glukozy we krwi.
Rumianek
Koszyczki rumianku są stosowane w celu łagodzenia stresu, który jest częstą
przyczyną przejadania się. Zwłaszcza przewlekły stres zwiększa produkcję kortyzolu, który
zwalnia metabolizm, a jednocześnie zwiększa apetyt. Rumianek poprawia też jakość snu, a
dobry sen zapewnia optymalną produkcję serotoniny, która hamuje apetyt. Rumianek
stymuluje produkcję soku żołądkowego i ułatwia trawienie oraz usuwanie produktów
przemiany materii. Działa również rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit, przez co łagodzi
bóle brzucha i wzdęcia. Ma również działanie hipoglikemizujące i wspomaga redukcję masy
ciała.
Morszczyn pęcherzykowaty
Morszczyn wpływa na regulację odczuwania głodu i sytości. Reguluje procesy
trawienne i chroni przed efektem jojo. Wspomaga leczenie niedoczynności tarczycy i otyłości
z nią związanej, ponieważ jest bogaty źródłem jodu. Ma również działanie
przeciwmiażdżycowe i łagodnie przeczyszczające.
Rozmaryn
Już w medycynie ludowej rozmaryn wykorzystywano w chorobach przewodu
pokarmowego. Zioło to ma działanie rozkurczowe, łagodzi dolegliwości bólowe żołądka,
działa żółciopędnie i żółciotwórczo. Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i stymuluje
procesy trawienne. Wpływa również na gospodarkę węglowodanową poprzez działanie
ochronne na trzustkę i pobudzanie produkcji insuliny. Kwas karnozowy zawarty w
rozmarynie obniża poziom glukozy i cholesterolu we krwi i wspomaga proces odchudzania.
Stabilizacja poziomu glukozy zmniejsza apetyt i chroni przed napadami głodu.
Imbir
Kłącze imbiru wspomaga redukcję tkanki tłuszczowej, oczyszcza organizm z
produktów przemiany materii, łagodzi stany zapalane jelit i zwiększa wrażliwość tkanek na
insulinę, co sprzyja obniżeniu poziomu glukozy we krwi. Systematyczne spożywanie imbiru
zmniejsza apetyt i przyspiesza przemianę materii, co ułatwia utrzymanie prawidłowej wagi.
Berberys zwyczajny
Coraz większą popularnością ze względu na swoje działanie przeciwcukrzycowe i
obniżające poziom cholesterolu cieszy się obecnie znany głównie jako krzew ozdobny
berberys zwyczajny. Zawiera berberynę - alkaloid izochinolinowy naturalnie występujący
także w innych gatunkach roślin, między innymi gorzkniku kanadyjskim i cynowódzie
chińskim Berberyna zawarta jest głównie w korzeniach, korze i łodygach, a także w kwiatach
i owocach tych roślin. Berberyna działa wielotorowo przez co zyskała dużą popularność jako
naturalny środek wspomagający leczenie zaburzeń metabolicznych. Zmniejsza produkcję
glukozy oraz zwiększa wrażliwość komórek na insulinę, hamuje adipogenezę, tym samym
wykazując podobne działanie do leku pierwszego wyboru w cukrzycy typu II – metforminy.
Obniża poziom cholesterolu LDL oraz triglicerydów, a zwiększa stężenie frakcji HDL.
Wykazuje działanie przeciwzapalne i zmniejsza stres oksydacyjny, co może wspomóc
prewencję chorób sercowo-naczyniowych i miażdżycy. W badaniach na szczurach
udowodniono, ze wyciąg z berberysu pomaga zmniejszyć masę ciała. Należy jednak
zachować ostrożność, ponieważ berberyna wchodzi w reakcję z niektórymi lekami, zwłaszcza
lekami przeciwcukrzycowymi, antybiotykami oraz lekami na nadciśnienie tętnicze. Nie jest
zalecana dla kobiet w ciąży oraz w okresie laktacji, a także dla dzieci ze względu na
prowadzone nadal badania dotyczące różnorodnych mechanizmów jej działania.
Liczne naturalne środki ziołowe mogą być wykorzystywane w terapii zaburzeń przemiany
materii, nadwadze i otyłości. Często na rynku można spotkać mieszanki ziół wykorzystujące
różne mechanizmy ich działania. Włączenie do codziennej diety środków roślinnych
regulujących metabolizm, redukujących masę ciała, czy zmniejszających apetyt może
przynieść wiele korzyści osobom zmagającym się z otyłością lub zaburzeniami
metabolicznymi. Jednakże warto pamiętać, że skuteczność tych działań najlepiej osiąga się w
połączeniu z odpowiednią dietą i aktywnością fizyczną, a stosowanie samych ziół nie zastąpi
zmiany stylu życia. Należy również uwzględnić potencjalne działania niepożądane, możliwe
interakcje z lekami oraz przeciwskazania do stosowania poszczególnych produktów, aby ich
stosowanie było bezpieczne i skuteczne.
Paulina Watral - studentka pielęgniarstwa, doktorantka, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski
Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie
Farmakologii Ogólnej i Farmakoekonomiki PUM
dr n.med. Izabela Uzar - adiunkt - Zakład Farmakologii Ogólnej i Farmakoekonomiki,
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Dotacja Celowa IWNiRŹ-PIB w Poznaniu, Obszar II Rynki rolne; Zadanie 2.10
Przygotowanie artykułów popularno-naukowych na temat możliwości wykorzystania
produktów z konopi i ziół w prasie branżowej.