Fitoterapia Praktyczna

Portal edukacyjny dla pacjentów, lekarzy, farmaceutów i zielarzy zainteresowanych fitoterapią praktyczną i ziołolecznictwem.

Odwiedź nas i zapisz się do Newslettera!

Uważasz, że nasz strona jest potrzebna?

Postaw nam kawę!

www.buycoffee.to/fitoterapia

Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) jest rośliną o bogatej historii, znaną ze swoich
właściwości kulinarnych, ale także jako surowiec leczniczy. Uważa się, że karczoch zwyczajny,
to najstarsze warzywo uprawiane przez ludzi. Nazwa Cynara pochodzi z języka łacińskiego,
gdzie oznacza roślinę kolczastą, scolymus z języka greckiego, słowo colos oznacza ostrze.
Dawniej nazywany był również artyszokiem i już w medycynie ludowej był stosowany, jako
remedium na problemy trawienne. Szerokie zastosowanie w fitoterapii wynika z obecności
licznych substancji czynnych o właściwościach prozdrowotnych.

Historia i pochodzenie
Karczoch zwyczajny prawdopodobnie pochodzi z Etiopii, a pierwsze wzmianki o jego
wykorzystaniu jako produktu spożywczego i leczniczego datowane są na IV wiek p.n.e. W XV
wieku rozpoczęto jego uprawy w Europie Zachodniej, a w 1716 roku Benedyktyni zaczęli
stosować wyciągi z liści karczocha w leczeniu żółtaczki. W XIX wieku zidentyfikowano
cynarynę, jako substancję czynną karczocha zwyczajnego, co przyczyniło się do rozwoju badań
nad jego właściwościami prozdrowotnymi.

Występowanie
W stanie naturalnym występuje w Północnej Afryce, na Wyspach Kanaryjskich oraz na południu
Europy. Jest uprawiany głównie w krajach o klimacie śródziemnomorskim: Hiszpania, Włochy,
południe Francji oraz w południowych rejonach Stanów Zjednoczonych, Maroku i Egipcie, ale
również w Polsce, głównie amatorsko w ogrodach.

Wykorzystanie lecznicze
Jako produkt leczniczy wykorzystuje się liście i nadziemne pędy zbierane w okresie kwitnienia
(świeże, suszone, przetwory). Zmięśniałe kwiatostany znalazły zastosowanie jako przysmak
kulinarny, zwłaszcza we Włoszech.

Skład chemiczny

Najbardziej znanym i cenionym składnikiem karczocha zwyczajnego jest cynaryna, ale to nie
jedyna substancja czynna w nim zawarta. Składniki, które przyczyniają się do jego działania
terapeutycznego, to kwasy fenolowe (do nich należy cynaryna), związki flawonoidowe, laktony
seskwiterpenowe, triterpeny, kwasy organiczne oraz liczne witaminy ( PP, kwas foliowy, B5, B6,
B2, B1, C, A, E, K) i składniki mineralne (wapń, miedź, magnez, żelazo, cynk, potas, sód).
Karczoch awiera także węglowodany, białko, tłuszcz i błonnik.
Jest warzywem zalecanym przez dietetyków, ponieważ przy bogactwie składu jest
niskokaloryczny, 100 g, to tylko 47 kcal.

Działanie lecznicze
Właściwości prozdrowotne karczocha zwyczajnego wykorzystuje się przede wszystkim w terapii
schorzeń związanych z układem pokarmowym. Wykazuje w tym obszarze szereg działań
prozdrowotnych.

Działanie ochronne na wątrobę
Jest związane z działaniem antyoksydacyjnym. Wyciąg z karczocha zwiększają przepływ krwi
przez wątrobę i zapobiega jej toksycznemu stłuszczeniu. Chroni komórki wątroby przed
uszkodzeniami i ma działanie odtruwające. Cynaryna o działaniu żółciopędnym i żółciotwóczym
wspomaga pracę wątroby i jej regenerację. Preparaty z karczocha zwyczajnego są zalecane w
stanach zapalnych wątroby i dysfunkcji pęcherzyka żółciowego.

Działanie żółciotwórcze i żółciopędne
Karczoch zwiększa produkcję i wydzielanie żółci, co wspomaga procesy trawienne oraz
detoksykację organizmu. Ma działanie rozkurczowe na pęcherzyk żółciowy i drogi żółciowe.
Powoduje wzrost przepływu żółci, zmniejsza nudności i wzdęcia. Jest pomocny w łagodzeniu
objawów zespołu jelita drażliwego i refluksu, reguluje pracę przewodu pokarmowego, działa
rozkurczowo i łagodzi podrażnienia błony śluzowej żołądka. Łagodzi też bóle brzucha i działa
wiatropędnie. Wzrost wydzielania żółci wpływa korzystnie na perystaltykę jelit, procesy
trawienia i wchłaniania w przewodzie pokarmowym.

Działanie przeciwmiażdżycowe
Karczoch obniża poziom cholesterolu we krwi i hamuje oksydację LDL, czyli lipoprotein o
działaniu promiażdżycowym, co jest istotne w profilaktyce miażdżycy. Hamuje syntezę
cholesterolu w wątrobie i zwiększa jego wydzielanie z żółcią. Wykazuje korzystny wpływ na
profil lipidowy, ponieważ zwiększa poziom frakcji HDL cholesterolu i zapobiega tworzeniu

blaszek miażdżycowych. Stymuluje syntezę substancji o działaniu przeciwzakrzepowym w
śródbłonku naczyniowym.

Działanie przeciwcukrzycowe
Inulina i kwas chlorogenowy obecne w karczochu normalizują poziom glukozy we krwi,
zwiększają tolerancję na glukozę oraz obniżają wchłanianie węglowodanów w przewodzie
pokarmowym.

Działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne
Związki polifenolowe oraz flawonoidy obecne w karczochu zwyczajnym neutralizują wolne
rodniki tlenowe. Regularne spożywanie preparatów karczocha może zmniejszać produkcję
cytokin prozapalnych, które inicjują i wzmagają proces zapalny.

Działanie normalizujące masę ciała
Substancje czynne zawarte w karczochu zwyczajnym przyspieszają metabolizm i sprzyjają
normalizacji masy ciała. Cynaryna reguluje przemianę materii, zmniejsza wchłanianie glukozy,
reguluje poziom glukozy we krwi i zwiększa spalanie tłuszczy. Ważnym składnikiem karczocha
jest inulina - naturalny prebiotyk, czyli pożywienie dla bakterii mikrobioty jelitowej. Wskutek
trawienia inuliny powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które ochraniają nabłonek
jelitowy i powodują wzrost korzystnych gatunków bakterii w jelicie, poprawiając stan ilościowy i
skład jakościowy mikrobioty. Inulina nie wchłania się w przewodzie pokarmowym, ale
pęczniejąc daje uczucie sytości i zapobiega napadom głodu. Reguluje też pracę układu
trawiennego i glikemię wspomagając tym samym proces odchudzania. Karczoch zmniejsza
również ryzyko nowotworów, zwłaszcza jelita grubego.

Zastosowanie preparatów karczocha zwyczajnego w fitoterapii
Preparaty z karczocha zwyczajnego zaleca się w stanach zapalnych wątroby i dróg żółciowych,
niewydolności wątroby, stanach zapalnych wątroby, pęcherzyka żółciowego i przewodu
żółciowego, hipercholesterolemii, miażdżycy naczyń krwionośnych, dolegliwościach ze strony
przewodu pokarmowego, cukrzycy, niewydolności nerek i zmianach skórnych. Wyciąg z liści
karczocha oczyszcza i odtruwa organizm, co wspomaga leczenie dny moczanowej, zespołu
nerczycowego i chorób reumatycznych np. zapalenia stawów.

Zastosowanie karczocha w kosmetologii

W kosmetologii wykorzystuje się zwłaszcza działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i
antyoksydacyjne karczocha. Wyciągi z karczocha można znaleźć w kosmetykach stosowanych
do pielęgnacji cery tłustej, trądzikowej lub skłonnej do przetłuszczania. Właściwości
antyoksydacyjne wykorzystuje się w produktach opóźniających proces starzenia skóry. Karczoch
znalazł także zastosowanie w kosmetykach do pielęgnacji włosów, ponieważ wzmacnia cebulki
włosowe i chroni włosy przed szkodliwym wpływem zanieczyszczeń środowiska, regeneruje je i
odżywia.

Przeciwskazania do stosowania preparatów z karczocha zwyczajnego
Preparaty z karczocha zwyczajnego nie powinny być stosowane u osób wykazujących
nadwrażliwość na rośliny z rodziny astrowatych oraz przy niedrożności dróg żółciowych i
kamicy żółciowej. Nie zaleca się stosowania preparatów karczocha u dzieci, kobiet w ciąży i
karmiących bez konsultacji z lekarzem.

Formy stosowania
Karczoch występuje w różnych postaciach, jako susz, tabletki, kapsułki czy ekstrakty płynne.
Dawkowanie zależy od formy preparatu oraz wskazania klinicznego.

Podsumowanie
Karczoch zwyczajny to roślina o wielowiekowej tradycji stosowania w medycynie naturalnej.
Dzięki swoim właściwościom prozdrowotnym znajduje zastosowanie w fitoterapii wielu
schorzeń, zwłaszcza układu pokarmowego. Jego bogaty skład chemiczny i działanie lecznicze
czynią go cennym elementem diety oraz suplementacji zdrowotnej.

Jakub Byrski - student kierunku lekarskiego - Wydział Medycyny - Pomorski Uniwersytet
Medyczny w Szczecinie, Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Farmakologii Ogólnej
i Farmakoekonomiki PUM
dr n.med. Izabela Uzar - adiunkt - Zakład Farmakologii Ogólnej i Farmakoekonomiki, Pomorski
Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

Dotacja Celowa IWNiRŹ-PIB w Poznaniu, Obszar II Rynki rolne; Zadanie 2.10
Przygotowanie artykułów popularno-naukowych na temat możliwości wykorzystania
produktów z konopi i ziół w prasie branżowej.