Fitoterapia Praktyczna

Portal edukacyjny dla pacjentów, lekarzy, farmaceutów i zielarzy zainteresowanych fitoterapią praktyczną i ziołolecznictwem.

Odwiedź nas i zapisz się do Newslettera!

Uważasz, że nasz strona jest potrzebna?

Postaw nam kawę!

www.buycoffee.to/fitoterapia

Autorzy: mgr Magdalena Chwałowska, dr hab. Magdalena Zdybel, Katedra i Zakład Biofizyki; dr hab. Ewa Chodurek, prof. ŚUM, Katedra i Zakład Biofarmacji, Wydział Nauk Farmaceutycznych w Sosnowcu,  Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach,

prof. dr hab. Renata Gaj, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich -PIB Poznań

Hiperpigmentacje zwane przebarwieniami to zaburzenia pigmentacji skóry, które wynikają z nieprawidłowości w procesie syntezy barwnika melaniny lub z niewłaściwym jego rozmieszczenia. Melanogeneza jest wieloetapowym procesem prowadzącym do powstania brązowo-czarnej eumelaniny i żółto-czerwonej feomelaniny, w którym podstawowe znaczenie odgrywa enzym tyrozynaza. Proces melanogenezy zachodzi w organellach melanocytów - melanosomach, zlokalizowanych w warstwie podstawnej naskórka.

Wśród zaburzeń pigmentacji skóry wyróżnia się hipo- i hiperpigmentacje. Hipopigmentacje to zaburzenia pigmentacji skóry, które wynikają z uszkodzenia komórek barwnikowych i niedoboru melaniny. Z kolei hiperpigmentacje wywołane są nadmierną produkcją melaniny lub jej nadmiernym odkładaniem. Wśród kryteriów podziału przebarwień wyróżnia się czas powstawania zmiany oraz głębokość jej położenia. Pierwsze kryterium dzieli zmiany na hiperpigmentacje wrodzone, które wywołane są mutacjami genetycznymi białek biorących udział w procesie syntezy melaniny oraz na zmiany nabyte, które powstają na skutek działania czynników zewnętrznych. Drugie kryterium dotyczy podziału przebarwień na naskórkowe, skórne lub skórno-naskórkowe. Do najczęściej występujących hiperpigmentacji należą piegi, plamy soczewicowate, ostuda (melasma), przebarwienia posłoneczne, pozapalne i polekowe.

W walce z hiperpigmentacją skóry stosowane są między innymi peelingi chemiczne, mikrodermabrazja, laseroterapia, krioterapia, a także naturalne związki aktywne zawarte
w ekstraktach roślinnych. Z uwagi na ich udział w hamowaniu melanogenezy, blokowaniu transportu melanosomów do keratynocytów oraz złuszczaniu naskórka są one często składnikami preparatów farmaceutycznych oraz kosmetyków stosowanych w redukcji przebarwień. Obecnie znanych jest wiele substancji aktywnych, które z powodzeniem są stosowane w leczeniu hiperpigmentacji. Źródłem wielu z nich są rośliny takie jak morwa, lukrecja, kurkuma oraz granat.

Ekstrakt z liści morwy jako naturalny produkt stosowany w walce z hiperpigmentacją skóry

Morwa biała (Morus alba L.) to drzewo z rodziny morwowatych (Moraceae) osiągające do 15 m wysokości. Pochodzi ono z południowo-wschodniej Azji, a do Europy sprowadzone zostało w XI-XII wieku wraz z hodowlą jedwabników morwowych. Nazwę zawdzięcza barwie kory, a nie barwie owoców, które mogą być nie tylko białe, ale także różowe, fioletowe oraz czarne. Cechą charakterystyczną rośliny jest obecność w pędach soku mlecznego oraz heterofilia (różnolistność). Morwa biała jest powszechnie stosowana w farmacji, kosmetologii, przemyśle papierniczym, energetycznym oraz spożywczym. Surowcem zielarskim są liście oraz owoce. Liście morwy są bogate w białko i stanowią cenne źródło substancji biologicznie czynnych. Zawierają liczne polifenole (m.in. kwercetynę, kemferol, kwas chlorogenowy), kwas askorbinowy, beta-karoten, polihydroksyalkaloidy (m.in. 1-dezoksynojirimycynę) oraz składniki mineralne (m.in. fosfor, wapń, magnez, żelazo, cynk). Dzięki zawartości substancji bioaktywnych ekstrakty z morwy wykazują działanie przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwcukrzycowe, wspomagają leczenie otyłości oraz powodują obniżenie poziomu lipoprotein LDL. Odgrywają również ważną rolę w redukcji hiperpigmentacji skóry. Dzięki zawartości oksyresweratrolu - silnego inhibitora tyrozynazy, hamują one przebieg melanogenezy, co skutkuje zmniejszeniem pigmentacji, rozjaśnieniem skóry. Z uwagi na swoje bogate właściwości morwa biała jest częstym składnikiem kosmetyków przeznaczonych do skóry dojrzałej, podrażnionej, z przebarwieniami.

Wykorzystanie związków aktywnych zawartych w ekstrakcie z korzenia lukrecji w niwelowaniu zaburzeń hiperpigmentacyjnych

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra L.) to dorastająca do 1,5-2 m roślina z rodziny bobowatych (Fabaceae) o długiej łodydze, z której wyrastają naprzemianległe liście złożone z 9-17 listków. Charakteryzuje się silnie rozwiniętym systemem korzeniowym, złożonym z korzenia głównego, licznych długich korzeni bocznych i rozłogów. Pochodzi ona z Europy Południowej i Azji, a nazwa jej wywodzi się od dwóch greckich słów oznaczających słodki  korzeń. Surowcem jest korzeń lukrecji, który wykorzystywany jest w przemyśle spożywczym, tytoniowym, farmaceutycznym oraz kosmetycznym. Zawiera on flawonoidy (m.in. likwirytynę, likwirytygeninę, glabrydynę, glabren), kumaryny (m.in. likumarynę, umbeliferon), saponiny triterpenowe (m.in. glicyryzynę, sole potasowe, wapniowe kwasu glicyryzynowego, kwas likwirytynowy), olejek eteryczny, sterole oraz polisacharydy. Substancje te wpływają na właściwości lecznicze ekstraktu z korzenia lukrecji gładkiej, wśród których należy wymienić działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwnowotworowe, przeciwwrzodowe, hepatoprotekcyjne, neuroprotekcyjne. Z uwagi na działanie nawilżające, odżywcze oraz rozjaśniające ekstrakt z korzenia lukrecji stosowany jest również w preparatach kosmetycznych, a jego stężenie w nich wynosi od 10 do 40%. Zawarte w ekstrakcie glabrydyna (hamująca aktywność tyrozynazy oraz zmniejszająca pigmentację wywołaną promieniami UVB) oraz likwirytyna (rozpraszająca melaninę oraz wpływająca na odnowę naskórka) stosowane są w leczeniu hiperpigmentacji.

Działanie rozjaśniające ekstraktu z kurkumy

Kurkuma, czyli ostryż długi (Curcuma longa L.) to roślina należąca do rodziny imbirowatych (Zingiberaceae). Jest to roślina dziko występująca w krajach tropikalnych, która uprawiania jest głównie w Chinach, Peru, Bengalu, Tajwanie, Australii, zachodnich Indiach oraz na Sri Lance. Łodyga kurkumy osiąga wysokość około 1 m, z kolei w jej dolnej części naprzemiennie wyrastają liście osiągające długość do 50 cm. Kwiatostany rośliny są koloru żółtego, a jej owocem jest torebka. Surowcem zielarskim jest kłącze ostryżu długiego. Zmielona bulwa rośliny stosowana jest powszechnie jako przyprawa oraz dodatek do potraw. Za właściwości lecznicze ostryżu długiego odpowiadają kurkuminoidy. Najcenniejsze działanie lecznicze wykazuje kurkumina będąca substancją biologicznie czynną. Kurkumina należy do związków fenolowych, które wykazują silne działanie antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe
i przeciwzapalne. Ekstrakt z kurkumy wykazuje również działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Kurkumina jest zaliczana do związków, które są inhibitorami syntezy melaniny. Stosowana zewnętrznie niweluje widoczność przebarwień i poprawia koloryt skóry. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów o działaniu rozjaśniającym zawierających ekstrakt z kłącza ostryżu długiego.

Owoc granatu i jego wykorzystanie w terapii przebarwień

Granat właściwy (Punica granatum L.) to gatunek należący do rodziny krwawnicowatych (Lythraceae), który występuje w rejonie Morza Śródziemnego oraz Bliskiego i Środkowego Wschodu. Jest to krzew osiągający wysokość od 3-5 m, którego gałęzie są zwisające, a ciemnozielone błyszczące liście ułożone są naprzeciwlegle. Zarówno kwiaty, jak i owoce są barwy pomarańczowoczerwonej. Owocem rośliny są jagody o kulistym kształcie, które pokryte są grubą, twardą i skórzastą okrywą. Wnętrze owocu wypełnia jadalny miąższ, który charakteryzuje się słodko-kwaskowatym smakiem. Granat właściwy jest źródłem witamin: B, C, E oraz antyoksydantów. Wśród antyoksydantów znajdujących się w owocach rośliny wyróżnia się antocyjany (cyjanidynę, pelargonidynę) oraz kwasy fenolowe (kwas galusowy i elagowy). Dzięki wysokiej zawartości substancji przeciwutleniających granat charakteryzuje się silnym działaniem antyoksydacyjnym. Wykazuje on również działanie kardioprotekcyjne, przeciwnowotworowe oraz antyseptyczne. Owoce granatu z powodzeniem wykorzystuje się w niwelowaniu oraz zapobieganiu powstawania hiperpigmentacji, ponieważ ekstrakt z tych owoców zmniejsza aktywność tyrozynazy poprzez silne hamowanie proliferacji komórek barwnikowych skóry oraz syntezy melanin. Działanie rozjaśniające granatu właściwego porównywane jest z działaniem arbutyny, która również wykazuje silne działanie wybielające.

Publikacja  finansowana ze środków  MRiRW w ramach Dotacji Celowej przyznanej IWNiRZ-PIB w Poznaniu, Obszar II Rynki rolne;  Zadanie 2.10 Przygotowanie artykułów popularno-naukowych na temat możliwości wykorzystania produktów z konopi i ziół w prasie branżowej.

Piśmiennictwo:

Sadowska A., Kamm A. Sposoby zapobiegania i niwelowania hiperpigmentacji skóry twarzy w gabinecie kosmetologicznym. Ocena aktualnego stanu wiedzy społeczeństwa. Aesthetic Cosmetology and Medicine 2020; 9(4): 363-382; Grześkowiak J., Łochyńska M. Związki biologicznie aktywne morwy białej (Morus alba L.) i ich działanie lecznicze. Postępy Fitoterapii 2017; 1: 31-35; Antoniak K., Dudek-Makuch M., Bylka W. Lukrecja - czy tylko słodka? Związki chemiczne, aktywność biologiczna. Postępy Fitoterapii 2020; 21(3): 154-160; Schäfer N., Balwierz R., Jasiński K., Skotnicka-Graca U. Znaczenie roślinnych i syntetycznych składników aktywnych we wspomaganiu procesu depigmentacji skóry. Farmacja Polska 2021, 77(8): 503-515; Zielonka-Brzezicka J., Synowiec L., Nowak A., Klimowicz A. Wybrane owoce jako źródło cennych składników stosowanych w kosmetologii. Postępy Fitoterapii 2017; 18(2): 126-131.

Fotografie z archiwum autorów publikacji